เชื่อกันว่าการลอยกระทงเป็นการขอขมาพระแม่คงคาที่เราทุกคนได้นำน้ำมาใช้ดื่ม ใช้อาบ หรือใช้ต่างๆนาๆ จึงทำให้เราต้องมาขอขมาเพื่อเป็นศิริมงคลให้กับเราเอง
นอกจากการขอขมาพระแม่คงคาแล้ว บางพื้นที่ที่มีวัฒนธรรมหรือมีความเชื่อที่ต่างจากเรานั้น ยังหมายถึงการสะเดาะเคราะห์ เป็นการทำให้คนที่คคิดว่าตนเองไม่ค่อยจะดีเท่าไหร่ ได้ไปขอขมาพระแม่คงคาแล้วจะทำให้ตนเองพ้นจากทุกข์ พ้นจากโศก พ้นจากโรคที่เป็นอยู่ หรือยังไม่ได้เป็นแต่กลัวที่จะเป็น และพ้นจากภัยอตายใดๆอีกด้วย
ประเพณีลอยกระทงจะมีขึ้นในวันเพ็ญ เดือน 12 ของทุก ๆ ปี
ซึ่งเป็นวันที่ถูกกำหนดมาตั้งแต่โบราณกาล และคนไทยก็สืบทอดมาจนทุกวันนี้ เพียงแต่การเวลาเปลี่ยนไปตามยุคตามสมัยก็ทำให้รูปแบบการลอยกระทงเปลี่ยนไปค่อยข้างเยอะพอสมควร แต่ก็ยังคงดำรงเอกลักษณ์ วัฒนธรรมดัเดิมอยู่นั้นก็คือในวันในวันเพ็ญ เดือน 12 ของทุก ๆ ปี เราจะรวตัวกันเพื่อไปลอยกระทงเพื่อขอขมาพระแม่คงคา ไม่ว่าจะด้วยเหตุผลอะไรก็ตาม แต่เหล่าคนไทยก็ลุกขึ้นมาทำกระทงหรือหาซื้อกระทงเพื่อลอยขอขมาพระแม่คงคาด้วยกันทั้งสิ้น
สำหรับงานประเพณีแบบนี้ย่อมมีการละเล่นที่แตกต่างตามยุคตามสมัยไปด้วย
สมัยโบราณ วันลอยกระทงได้มีการจัดงานตามงานวัด มีการประกวดนางนพมาศ ( หาสาวงามที่สุด ) เพื่อหาคนที่สวยที่สุดในพื้นที่เป็นการจัดงานเพื่อความรื่นเริง และการแข่งขันประกวดกระทงสวยงาม และยังมีการละเล่นอื่นๆ เช่น การฟ้อนรำ การแข่งขันต่างๆเพื่อให้งานดูครึกครื้น แต่ทั้งนี้ทั้งนั้นก็จะมีสาวๆและหนุ่มๆในหมู่บ้านได้มาพบกัน บางคนก็มาเจอพบรักกันในวันนี้ บางคนที่เป็นคู่รักกันก็จะมาลอยกระทงด้วยกันเพื่อขอให้พระแม่คงคาช่วยให้รักกันอย่างยาวนาน แต่ทุกคนมุ่งจุดเดียวกันคือมาขอขมาพระแม่คงคาด้วยกันทุกคน
สมัยปัจจุบัน วันลอยกระทงก็ยังคงจัดงานคล้ายรูปแบบสมัยโบราณ เพียงแต่ได้เปลี่ยนรูปแบบต่างไปจากเดิม ยังคงเหมือนเดิมอยู่ไม่กี่เรื่องเช่น การจัดประกวดนางนพมาศ ( หาสาวงามที่สุด )และการแข่งขันประกวดกระทงสวยงาม และมีการจุดพลุที่สวยงามตะกาลตา มีการปล่อยโครมลอยเพื่อเป็นการทำให้ชีวิตดีขึ้นๆไป แต่การจัดงานยังคงเป็นการรวมชาวบ้านที่ต้องการมาขอขมาพระแม่คงคาเช่นเคย กล่าวคือประเพณีลอยกระทงนี้เป็นประเพณีที่สืบทอดกันมาอย่างยาวนานและยังคงสืบทอดมายังสู่ปัจจุบัน และทุกวันนี้พวกเราทุกคนก็ยังคงรักษาประเพณีนี้อยู่ตลอด และคาดว่าประเพณีลอยกระทงจะอยู่กับเราไปยันชั่วลูกชั่วหลาน และรุ่นๆหลังๆสืบต่อไป